Қазақстан билігі бейбіт жиын өткізу және еркін пікір айту құқығын шектеп, індет кезінде де "өзгеше ойлайтындармен күресін" тоқтатпады. Бұл туралы халықаралық Amnesty International құқық қорғау ұйымының жаңа есебінде айтылған.

Штаб-пәтері Лондонда шоғырланған құқық қорғау ұйымы 7 сәуір күнгі есебінде 149 елдегі адам құқығының ахуалын баяндаған. Ұйым сарапшылары биліктің коронавирусқа байланысты енгізген шаралары Еуропа мен Орталық Азиядағы адам құқығына қауіп төндірді деп санайды. Құқық қорғаушылар мұндай жағдай онсыз да құқық аясы тарылып, теңсіздік бар елдерде жиіледі дейді.

Ұйым сарапшыларының тұжырымдауынша, бірқатар ел үкіметтері індетті "бостандықты шектеп, адам құқығы саласындағы міндеттемелерді ескермес үшін және өзінің ықпалын арттыратын құрал ретінде" пайдаланған. Түрлі шектеуші заңдар мен ережелер құқық қорғаушылар мен үкіметтік емес ұйымдардың қызметіне бөгет жасаған.

Amnesty International баяндамасына сәйкес, Қазақстан мен Өзбекстанда митинг туралы шектейтін заң жобалары қабылданып, өзгертілген. Қазақстан билігі "бұрынғыша бейбіт жиын мен пікір айту құқығын қатаң шектеп жатыр. Билік сыншылары саяси себеппен қудалауға ұшырады. Азаптау мен дөрекі қатынас кеңінен жайылған. Құқық қорғаушыларды тықсырып, "жала жабу" бабымен азаматтық жауапкершілікке тартты. ЛГБТ стигматизация және зорлық-зомбылыққа ұшырады, мүгедектігі бар адамдар өздерінің құқықтарын қорғау тетіктерінен айырылды. Пандемия салдарынан экономикалық жағдай нашарлағандықтан білім алу мүмкіндігі төмендеп, бала еңбегін қанау көбейді" делінген баяндамада.

Бұрынғы совет республикаларының билігі түрлі "жала жабу" кампаниялары арқылы үкіметтік емес ұйымдардың үнін өшіруге тырысты. Былтыр жыл соңында Қазақстанда адам құқығы мәселелері және тәуелсіз бақылаушылар дайындаумен айналысатын ондаған үкіметтік емес ұйым "қаржылық есептен қате жіберді" деп айыпталып, айыппұл салынды, кейбірінің жұмысы уақытша тоқтатылды. Халықаралық ұйымдардың қысымынан соң әкімшілік істер тоқтатылған. Баяндамада осы оқиға мысал ретінде келтіріледі.

Баяндамада былтыр алты түрме әкімшілігінің тұтқындардың құқығын қорғаумен танымал болған Елена Семенованың үстінен сотқа шағым түсіргені де айтылады. Олар құқық қорғаушыны түрмедегі "азаптау оқиғалары" жайлы ақпарат таратып, мекемелердің "беделіне нұқсан келтірді" деп айыптаған.

Жаңа есеп авторлары былтыр Қазақстанда қабылданған бейбіт жиын туралы жаңа заң халықаралық стандартқа сәйкес келмейді деп атап өтеді. Оған сәйкес, митинг өткізу үшін баяғыдай биліктің рұқсатын сұрау керек және оларды тек арнайы бөлінген жерлерде ғана өткізуге болады. Заңда азаматтығы жоқ, мүгедектігі бар адамдар және тіркелмеген ұйымдарды ашық алалау бар деп санайды құқық қорғаушылар.

Халықаралық құқық қорғау ұйымдары көп жылдан бері Қазақстан билігін "жала жабу" бабын декриминализациялауға шақырып келеді. Былтыр маусым айында "Жала жабу" бабы Қылмыстық кодекстен Әкімшілік кодекске ауыстырылған. Алайда билік оппоненттерін қудалап, жазалау үшін Қылмыстың кодекстің 274-бабы ("Көрінеу жалған ақпарат тарату") мен ондағы төтенше жағдайда қатысты тармақтарды өз мүддесіне пайдаланды дейді баяндама авторлары.

Құқық қорғау ұйымының мәліметінше, былтыр қаңтар мен тамыз аралығында 274-бабымен 81 қылмыстық іс қозғалған, бесеуі сотқа жеткен.

Баяндамада 2020 жылы 8 ақпанда Жамбыл облысы Қордай ауданы Масанчи, Сортөбе және Бұлар батыр ауылдарында болған ойран жайында да сөз болады. Бұл аумақтарда негізінен этникалық дүнгендер шоғырланған. Бұл оқиғаның салдарынан 11 адам (негізінен дүнгендер) қайтыс болған, жүздеген адам, оның ішінде 19 полицей жараланған. 20 мыңнан астам адам үйлерін тастап, қашуға мәжбүр болған.

Баяндама авторлары бүкіл аймақта этникалық және діни аз топтарға қысым көбейгенін атап өтеді. Қытай билігі Шыңжаңда ұйғырлар мен өзге де түркі тілді мұсылмандарды "тұрақты түрде қудалап жатыр". Ұйғырлар мен өзге де мұсылмандарды "сот шешімінсіз саяси үгіт-насихат лагерьлеріне қамап, мәдени тамырынан күшпен қол үзуге мәжбүрледі". Қытай билігі ұйғырлар және өзге де мұсылман топтарды, тибеттіктерді ығыстыруды ақтай сөйлеп, оны "экстремизм, терроризммен күрес шарасы" деп атаған.

Amnesty барлық елдерде-дерлік коронавирусты тежеу үшін төтенше жағдай енгізілгенін алға тартады. Алайда көп жағдайда шектеу шаралары адам құқығын бұзу құралы ретінде пайдаланылған. Кей жағдайда күштік құрылымдар карантин талаптарын күшпен орындауға мәжбүрлеген.

Бақылаушылар Бельгия, Грекия, Грузия, Испания, Италия, Қазақстан, Қырғызстан, Польша, Румыния және Францияда құқық қорғау орган өкілдерінің бейбіт демонстранттарға күш қолданғанын тіркеген. Әзербайжанда саяси себеппен қудаланғандар көбейгені байқалған.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

АҚШ-тың адам құқығы есебінде Қазақстан жайлы не айтылған?

Ғалымдар Камчаткада Крашенинников жанартауы араға бәленбай ғасыр салып қайта оянғанын айтып отыр. Бұл туралы Ресей ғылым академиясының Вулканология және сейсмология институты жанындағы жанартау атқылауын тіркейтін Камчатка тобы (KVERT) хабарлады.

Крашенинников жанартауы 2 тамыз күні сағат 16:50-де (жергілікті уақыт бойынша 3 тамыз, таңғы 4:50) оянған. Жанартаудан шыққан күл төрт километр биікке дейін көтерілген. KVERT мәліметінше, бұған дейін осы жанартаудың атқылауы 1463 жылы тіркелген екен.

Кроноцкий қорығы өкілдерінің айтуынша, жанартаудан көкке ұшқан күл 5-6 шақырымға дейін жайылып, кейбір аумақтарды күл басқан. Алайда елді мекендер зардап шекпеген – көкте бұлт тәрізді жайылған күл елдімекендерден алшақ аумақтарға жеткен, деп хабарлады Камчатка өлкесінің төтенше жағдайлар қызметі.

Крашенинников жанартауы Камчаткада жер өте қатты сілкінгеннен кейін оянды. 30 шілде күні магнитудасы 8,8-ге жеткен аса күшті жер сілкінісінің эпицентрі Петропавловск-Камчатский қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 200 шақырым жерде болған. Мұншама күшті жер сілкінісі осы өңірде 1952 жылдан бері алғаш рет тіркелді.

Шығыс жанартау белдеуіне жататын Крашенинников жанартауы Кроноцкое көлінен оңтүстікке қарай шамамен 13 шақырым, ал Петропавловск-Камчатский қаласынан 200 шақырым қашықта орналасқан. Жанартау ең биік басы — 1856 метр. Ол Камчатканы алғаш зерттегендердің бірі — Степан Крашенинниковтың құрметіне аталған.

Ақ үй аппараты басшысының орынбасары Стивен Миллер Ресей мұнайын сатып алып отырған Үндістанды Ресейдің Украинаға қарсы соғысын жанама түрде қаржыландырып отыр деп айыптады. Бұл жайында Reuters агенттігі жазды.

"Ол [АҚШ президенті Дональд Трамп] өте анық айтқан нәрсе – Үндістан үшін Ресейден мұнай сатып алып, бұл соғысты қаржыландыруды жалғастырудың жөні жоқ", – деді Миллер Fox News телеарнасы эфирі кезінде.

Соның қарсаңында бұқаралық ақпарат құралдары Үндістан үкіметіндегі дереккөздердің айтқанына сүйеніп, Дональд Трамптың қосалқы санкциялар енгізетіні жайлы айтқан ескертуіне қарамастан, Үндістан Ресей мұнайын сатып алуды жалғастырмақ деп хабарлаған.

• 14 шілде күні Дональд Трамп егер Ресей Украинамен бейбіт келісімге келмесе, Ресей мұнайын сатып алатын елдерге 100 пайыздық кеден бажы енгізіледі деп мәлімдеген.
• 30 шілдеде АҚШ президенті Үндістанға қатысты 25 пайыздық импорт бажын енгізетінін жариялады. Ол мұндай шешім қабылдаудың өзге себептеріне қоса, Үндістан Ресейден әскери техника мен энергия ресурстарын сатып алып отырғандықтан деп түсіндірді.
• Қазір Үндістанға ең ірі көлемде мұнай жеткізіп жатқан ел – Ресей, Үндістанға сырттар баратын мұнайдың шамамен 35 пайызы Ресейге тиесілі.
• Reuters деректеріне сүйенсек, биыл қаңтар мен маусым айлары аралығында Үндістан күн сайын шамамен 1,75 миллион баррель Ресей мұнайын алған. Бұл көрсеткіш былтырғымен салыстырғанда 1 пайыз артық.

Эстония Ресеймен шекарадағы көпірге бөгет орната бастады. Эстонияны ресейлік Ивангородпен жалғайтын Нарвадағы Достық көпірінде ірі металл қақпалар тұрғызылды деп хабарлады мемлекеттік ERR телерадиохабар тарату кешені.

Бұл Эстония аумағына рұқсатсыз енуден қорғайтын алғашқы қауіпсіздік жүйесі. Қазіргі кезде қақпа көпірдің автомобиль жолы бөлігін жауып тұр.

Алдағы уақытта осыған ұқсас бөгеттер жаяу жүргіншілер бөлігіне де орнатылмақ. Олар қажет жағдайда шекара бекеті аумағына көлікті кіргізбейді және шығатын көліктердің де жолын жауып тастай алады.

Нарва шекара бекетінің жетекшісі Антти Ээнсалудың сөзінше, бес жыл бұрын Ресей жағынан келетін көліктер сол кездердегі бөгеттерді бұзып өткен. Оның айтуынша, енді жаңа қақпа оған жол бермейді және көпірдегі жағдайды да жақсырақ бақылауға мүмкіндік береді.

Көпірдің Ресей жағында да құрылыс жұмыстары жүріп жатыр – ол жақта жаңа көлік шекара пункті құрылған.

ERR-дың жазуынша, 2025 жылы күзде Эстония Ресеймен шекараның барлық бөлігін нығайтуға кіріседі. Инженерлік топ өкілі Айнар Афанасьевтің сөзінше, құрылыс барысында қарулы жанжалдардан алынған тәжірибелер де ескерілмек: қатер төнген жағдайда инженерлер мина аймағын пайдалануды, сонымен бірге көпір мен құбырларды жаруды жоспарлауы мүмкін.

АҚШ президенті Дональд Трамптың жанама санкция туралы ескертуіне қарамастан Үндістан Ресей мұнайын сатып ала береді. Бұл жөнінде Үндістан үкіметіндегі екі дереккөзге сүйенген Reuters жазды.

Агенттік дереккөздерінің бірінің айтуынша, бұл ұзақмерзімді байланыс және "сатып алуды тез тоқтата салу оңай емес".

14 шілдеде Дональд Трамп Ресей Украинамен келісімге келмесе, Ресей мұнайын сатып алатын елдерге жүз пайыздық баж салығын енгізетінін мәлімдеген. 30 шілдеде Америка президенті Ресейден әскери техника мен шикізат сатып алатын Үндістанға 25 пайыздық баж салығын енгізетінін хабарлаған.

Шілде соңында Трамп Кремльге Украинамен келісімге келуге бұрын айтқандай 50 күн емес, 10-12 күн беретінін айтқан. Киев соғысты ешқандай қосымша шартсыз тоқтатуға дайын екенін білдірген. Ал Мәскеу бұл ұсыныстарды қабылдамайды.

Үндістанға тасымалданатын мұнай көлемінің 35 пайызын Ресей қамтамасыз етеді. Reuters мәліметінше, биыл қаңтар-маусымда Үндістан күніне шамамен 1,75 млн Ресей мұнайын тасымалдаған, бұл былтырмен салыстырғанда 1% көп.

Қазақстан энергетика министрлігі "Орта Азия - Орталық" құбыры арқылы газ тасымалдау тоқтамағанын мәлімдеді.

"Қазақстан аумағында газ қалыпты режимде тасымалданып жатыр. Газ тасымалдау инфрақұрылымының жұмысы бұзылған жоқ. Қазақстан аумағы арқылы Өзбекстанға табиғи газ белгіленген көлем мен кестеге сәйкес тасымалданып жатыр" деп мәлімдеді сенбі күні энергетика министрлігінің баспасөз қызметі.

Бұған дейін Украина ақпарат құралдары, арасында"РБК-Украина"да бар, Қазақстан аумағы арқылы Ресей газын Өзбекстанға тасымалдайтын "Орта Азия - Орталық" газ құбырында жарылыстан кейін шикізат тасымалдау тоқтағанын жазған. Украиналық БАҚ-тың мәліметінше, 2 тамызда Ресейдің Волгоград облысында украиналық дрондардың шабуылы салдарынан газ құбырында жарылыс болған. Жарылыс туралы хабардан кейін Нехаев ауданы Диномовск ауылына құқық қорғау органдары, жөндеу бригадасының өкілдері бар.

"Орта Азия - Орталық" – совет кезінде Орталық Азия елдерінен Ресейге табиғи газ тасымалдау үшін төселген магистралды газ құбыры жүйесі. 2023 жылдың күзінен бастап сол құбыр арқылы Ресейден Қазақстан арқылы Өзбекстанға газ тасымалдана бастады. Газдың бір бөлігі Қазақстанға – ішні нарықтағы тапшылықты толтыру үшін тасымалданады.

2023 жылы 1.3 млрд текшеметр газ тасымалданса, былтыр осы көлемді 4 млрд текшеметрге жеткізу жоспарланған.

АҚШ президентінің кеңсесі Бакумен бірге Израильмен қарым-қатынасты тереңдету мақсатында Әзербайжан және Орталық Азиядағы кейбір одақтастарын Авраам келісіміне қосу мәселесін қызу талқылады. Бұл жөнінде дереккөздерге сүйенген Reuters жазды.

Дональд Трамптың алғашқы президенттігі тұсында осы келісім аясында басым көпшілігі мұсылмандардан құралған төрт мемлекет АҚШ-тың араағайындық етуімен Израильмен дипломатиялық қарым-қатынасты қалыпқа келтірген.

Әзербайжан және Орталық Азия елдері Израильмен көп жыл бұрын қарым-қатынас орнатқан және егер олар келісімге қосылса, бұл қадамның негізінен символдық сипаты болады және сауда мен әскери әріптестікті нығайтуға бағытталған деді Reuters дереккөздері.

Трамптың арнайы уәкілі Стив Уиткофф наурызда Бакуге барып, Әзербайжан президенті Илхам Әлиевпен кездескен. Кейін Бакуге Авраам келісімін талқылау үшін Уиткоффтың көмекшісі Арье Лайтстоун барған.

Талқылау кезінде әзербайжан шенеуніктері келісімге қосылуға "мүдделері бар-жоғын білу үшін" Орталық Азия елдерінің ресми тұлғаларына, оның ішінде Қазақстан да бар, хабарласқан. Дереккөздің айтуынша, бұл мәселе бойынша Қазақстаннан бөлек Орталық Азияның тағы қандай елдерімен байланыс орнатылғаны белгісіз.

АҚШ мемлекеттік департаменті Reuters агенттігіне Орталық Азияның нақты қай елдерімен мәселе талқыланғанын айтпаған, бірақ келісімді кеңейту Трамптың негізгі жоспарларының бірі екенін растаған. "Көбірек елді тартуға күш салып отырмыз" деді АҚШ мемлекеттік департамент өкілі.

Әзербайжан үкіметі түсініктеме беруден бас тартты. Ақ үй, Израиль мен Қазақстанның АҚШ-тағы өкілдіктері де ресми сауалға жауап бермеген.

БАӘ, Бахрейн, Марокко және Судан қол қойған Авраам келісімі Израильмен қарым-қатынасты қалыпқа келтіруді көздейді.

Бірқатар араб елдері келісімнен бас тартқан. Сауд Арабиясы Израиль Палестина мемлекетін мойындамайынша Израильді мойындамайтынын айтқан. Израиль әскерінің операциясы салдарынан адам өлімі артып, гуманитарлық көмек бұғатталғандықтан Газаны аштық жайлауына араб елдері наразы болған. Осы жайт мұсылман елдерінің келісімге қосылуын қиындатып отыр.

Ресей еңбек министрлігі Ресей азаматтарымен қарым-қатынас жасауды талап ететін жұмыстарға орыс тілін білмейтін шетел жұмысшыларын жалдауға тыйым салатын заң жобасын әзірледі. Мәселе атап айтқанда, жүргізушілер мен сатушылар, медицина қызметкерлері жөнінде болып отыр деп жазды ведомствоның баспасөз қызметіне сүйенген ТАСС агенттігі.

Агенттіктің жазуынша, мәселе Ресеймен визалық режим орнатқан Қытай, Үндістан, Түркия және өзге де елдерден келетін мигранттар жөнінде болып отыр.

Ресейдегі мигранттардың едәуір бөлігі Орталық Азия елдерінен келген, бұл елдермен визасыз режим орнаған. Десе де, бұл елдердің азаматтарында да жұмыс істеу патентіне ие болу үшін өзге құжаттармен қатар орыс тілі емтиханының сертификаты болуы керек.

Ал алдағы уақытта еңбек министрлігі қайтадан орыс тілін міндеттейін деп отырған мигранттарға келсек, олар визалық режим орнаған елдерден квотамен келеді. Квота жұмыс берушілердің сұранысына сәйкес рәсімделеді.

Биыл шілде соңында мемлекеттік дума осындай мигранттарды тіл емтиханынан босататын заң жобасын қабылдаған. Бірақ құжатты спикер Вячеслав Володин сынап, "халықпен қарым-қатынас жасауға тиіс жүргізуші, сатушы сияқты мамандық иелері тіл білуі керек қой" деген. Аталған заң жобасы осы мәлімдемеге орай әзірленген. Дума оны күзгі сессияда қарайды.

Көлік вице-министрі Сәтжан Аблалиев ұсталды деп хабарлады құқық қорғау органдарындағы дереккөзге сүйенген ҚазТАГ агенттігі.

Вице-министр ұсталғанын растаған дереккөз дегенмен жай-жапсарын айтпаған. Бұған дейін бірқатар телеграм-арналар шенеунік "78 мың доллар көлемінде пара алды" деген күдікке ілінгенін жазған. Kozachkov offside арнасы тергеу "автомобиль жолдары комитетіндегі жұмыспен" байланысты деп хабарлады.

Көлік министрлігінің баспасөз қызметі ҚазТАГ агенттігіне вице-министрдің ұсталғаны туралы ақпаратты растаған жоқ және жоққа да шығармаған. Сенбі күні Азаттық та көлік министрлігінен жауап ала алған жоқ. Ведомствоның ресми сайтында Аблалиев вице-министр ретінде көрсетілген.

Аблалиев көлік вице-министрі қызметін 2023 жылдың қазанынан бастап атқарып келеді. 54 жастағы шенеунік оған дейін шамамен екі жыл Солтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары болған.

АҚШ президенті Дональд Трамп Ресейдің бұрынғы президенті Дмитрий Медведевтің "Ресей-АҚШ арасындағы соғыс ықтималдығы туралы" сөзіне жауап ретінде "тиісті аумаққа" екі сүңгуір қайығын орналастыру туралы бұйрық берді. Болжам бойынша, мәселе Ресеймен соғыс тұтанған жағдайда атом оқтұмсығы бар ракеталарды ұшыратын аумаққа сүңгуір қайықтарды жіберу жөнінде болып отыр.

"[Медведевтің] ақымақ және азғындаушы мәлімдемелері жәй сөз емес, одан да ірі нәрсе болып жүрмесін деп тиісті аумаққа екі ядролық сүңгуір қайықты орналастыруды бұйырдым. Сөздің үлкен мәнісі бар және көп жағдайда салдарын алдын ала болжау қиын. Нақты жағдайда бұл бола қоймас деп үміттенемін" деп жазды Трамп Truth желісінде.

Жуырда Медведев әлеуметтік желіде Трампқа қайырылып, оның Ресейге қатысты ультиматумдары "соғысқа қадам" болуы мүмкін екенін айтқан. Ол Трампты АҚШ-тың бұрынғы президенті Джо Байденнің жолымен жүрмеуге шақырған. Мәскеу Байденді Ресеймен қарым-қатынасты ушықтырды деп айыптаған.

Маусымда Трамп Truth желісінде Медведевтің өзге елдер Иранға ядролық қару беруге дайын деген сөзіне реакция білдіріп, америкалық сүңгуір қайықтарды мақтаған.

"Біздің ең қуатты қаруымыз - атом сүңгуір қайықтары қалғандардан 20 жыл алда тұр. Бұл бұрын-соңды жасалған қарулардың ең қуаттысы" деп жазды Трамп. Бұған жауап жазған Медведев [Иранға] қаруды Ресей береді деп меңземегенін айтқан.

Екі саясаткер кейінгі күндері бір-біріне қарата мәлімдемелер жасап келе жатыр.

РБК-ның жазуынша, Трамптың жазбасынан кейін Мәскеу биржасының индексі күрт төмендеп, ал Brent маркалы мұнай қымбаттап, бір баррелі 70 доллардан асты.

Әзербайжанның Minval басылымында Ресейдің Калининград қаласы Кенигсберг ретінде аталған. Мысалы, сондағы жаңалықтардың бірі "Ресей Кенигсбергте С-400 және соққы жүйелерін орналастарды" деп аталады.

Басылым ТАСС агенттігінің Қарабақтағы Ханкенд қаласында суретші Иван Айвазовскийдің ескерткіші бұзылғаны туралы жаңалыққа осылайша реакция білдірді. Ресейлік агенттік жаңалықта советтік топонимдер қолданған - Қарабақтың орнына Таулы Қарабақ және Ханкендтің орнына Степанакерт атауын пайдаланған.

Әзербайжан сыртқы істер министрлігі протест білдіріп, ТАСС-тан мәтінді түзеуді талап етті.

Әзербайжанның АЗЕРТАДЖ мемлекеттік агенттігі Әзербайжан да ресейлік қалалардың тарихи немесе түрік атауларын пайдалана бастайды деп мәлімдеді – мысалы, Калининградтың орнына – Кенигсберг, Оренбургтың орнына - Орынбор, Волгоградтың орнына – Сарысу.

Баку сынынан кейін ТАСС Степанакертті Таулы Қарабақ қылып өзгертті. Ізінше қосымша өзгерту енгізіп, тақырыпта Қарабақ, мәтінде "Ханкенд" атауларын қолданды.

Халықаралық құқық бойынша, Таулы Қарабақ – Әзербайжан жері. Аймақ 1990 жылдардағы соғыстан кейін Ереван қолдауына ие жікшіл армяндардың қолында еді. 2020 жылы алты апталық соғыста Әзербайжан аймақтың едәуір бөлігін өз бақылауына алған.

2023 жылы қыркүйекте Әзербайжан армиясы Таулы Қарабақта әскери операция бастап, аймақты толық басып алды. Жүздеген мың армян баспанасын тастап, қашып кеткен. Таулы Қарабақ жетекшісі Самвел Шахраманян 28 қыркүйекте жікшіл "республика" 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап жойылатыны туралы жарлыққа қол қойған.

Иван Айвазовскийге (Ованнес Айвазян) ескерткіш 2021 жылы ресейлік бітімгерлердің қатысуымен орнатылған. Ресейлік бітімгерлер 2020 жылы Қарабақта атыс тоқтағаннан кейін сол жаққа орналастырылған еді. Бакудің айтуынша, ескерткіш заңға қайшы орнатылған.

Ресей президентінің халықаралық мәдени әріптестік жөніндегі өкілі Михаил Швыдкой өкініш білдіріп, "ескерткіштермен күресті" тоқтатуға шақырған. Мәскеу аннексиялап алған Қырым жетекшісі Сергей Аксенов Әзербайжан сүріп тастаған ескерткішті өздерінде орнатуға дайын екенін мәлімдеген.

Айвазовскийдің ескерткішінің бұзылғаны жөнінде хабар Баку мен Мәскеу арасы 27 шілдеде Екатеринбургте әзербайжан диаспорасының өкілі ұсталғаннан кейін суыған шақта тараған. Рейд кезінде екі адам қаза болған. Әзербайжан сараптамасының қорытындысы бойынша, олар ұстау кезінде алған жарақаттан қаза болған.

Әзербайжанда есірткінің заңсыз айналысы және киберқылмысқа қатысы бар деген күдікпен Ресей азаматтары да ұсталған.

"Медиазона", BBC-дің Орыс қызметі және еріктілер ашық дереккөздерге сүйене отырып, Украинада Ресей жағында соғысып қаза болған кемінде 121 507 адамның аты-жөнін жариялады.

"Медиазона" мұрагерлік істерге сүйене отырып, ресейліктер арасындағы "шамадан көп адам өлімін" зерттеді. (Методолгиясымен мына жерде танысуға болады). Есепке сүйенсек, қаза болғандардың саны шамамен 165 мыңға жуықтайды.

Соғыста қаза болғандардың барлығының деректері ашық дереккөздерде жариялана бермейді, ал жарияланған деректердің барлығын еріктілер мен журналистер табады деп айту қиын. Демек, Ресей әскері арасындағы адам шығыны бұдан да көп болуы ықтимал.

Ресей мен Украина соғыста қаза болған әскерінің санын айтпайды. Осыған ұқсас украиналық жоба украин әскері кемінде 145 800 адамынан айырылды деп санайды.

Ресей мұнайын тиеген кемінде төрт танкер Үндістан жағалауында тұрып қалды деп хабарлады Bloomberg агенттігі. Бұған дейін АҚШ президенті Дональд Трамп Ресей мұнайын сатып алатын Үндістаннан келетін тауарларға 25 пайыздық баж салығын жариялаған.

Achilles және Elyte кемелері қазіргі кезде Үндістанның Джамнагар қаласына жақын жерде тұр – Сикка портына жүк түсіру 2-3 тамызға жоспарланған. Bloomberg-тің жазуынша, екі танкер де ЕО және Ұлыбританияның санкциясына ілінген. Жағалауға алыс жерде тағы Destan және Horae танкерлері тұр.

Bloomberg-тің жазуынша, Трамптың баж салығы туралы мәлімдемесінен кейін Нью-Дели мұнай өңдеу компанияларына өзге елдерден мұнай сатып алу жоспарын әзірлеуді сұраған.

Жақында Үндістанның ірі төрт мұнай өңдеу зауыты Ресей мұнайын сатып алуды доғарған еді. Олар Үндістанның бүкіл мұнай өңдеу қуатының 60%-дан астамын қамтамасыз етеді. Ақпаратқа қарағанда, Ресей мұнайын үнді зауыттары БАӘ және Батыс Африканың мұнайымен алмастырып жатыр.

Дональд Трамптың 100%-дық салық салу туралы қоқан-лоқысынан бөлек, Үндістанның Ресей мұнайынан бас тартуына Мәскеудің жеңілдіктіктерінің азаюы да түрткі болған.

АҚШ президенті Дональд Трамп ондаған елге сауда салығын белгіледі. Арасында Қазақстан да бар. 7 тамызда күшіне енетін Трамп жарлығына сәйкес, Қазақстаннан баратын тауарларға 25% салық салынады. Бұған дейін Қазақстанға қатысты 10%-дық салық болған.

Қазақстан сауда министрлігінің айтуынша, 25 пайыздық салық Қазақстаннан АҚШ-қа экспортталатын тауарлардың 95 пайызына қатысы жоқ.

Ведомствоның хабарлауынша, экспортталатын тауарлардың негізгі бөлігі қосымша тарифсіз тасымалданады, жаңа салық ережесі мұнай, уран, күміс, ферроқорытпа, тантан, титан сияқты негізгі шикізат түрлеріне қатысы жоқ.

АҚШ президенті Дональд Трамп қол қойған, Ақ үй сайтында жарияланған жарлықта 69 елден келетін тауарларға 10-41 пайызға дейін салық салынатыны жазылған. Ең көп салық Сирия — 41%, Лаос және Бирмаға 40% салынған. Ең аз— 10% Ұлыбритания және Фолкленд аралдарында.

Трамп Канадаға да салықты 25%-дан 35%-ға дейін өсірді. Баспасөз хабарламасында мұндай шешім Канаданың фентанил және өзге де тыйым салынған есірткі түрлеріне қатысты "әрекетсіздік" танытуымен байланысты деп жазылған.

2025 жылы қаңтарда сол кездегі Канаданың премьер-министрі Джастин Трюдо Канада шекарасы АҚШ қауіпсіздігіне қатер төндіретіні жөнінде мәлімдемены жоққа шығарған. Оның сөзінше, Канададан АҚШ-қа фентанилдің 1%-ға жетпейтін бөлігі және заңсыз мигранттардың 1% жетер-жетпес бөлігі барады.

АҚШ сауда министрлігінің мәліметінше, 2024 жылы АҚШ Канададан құны 477 млрд доллар болатын тауар мен қызмет түрлерін импорттаған, есесіне құны 441 млрд доллар болатын тауарды экспорттаған.

Канаданың премьер-министрі Марк Карни Трамптың шешімінен көңілі қалғанын мәлімдеп, канадалық жұмыс орындарын қорғау үшін және ел экспорты нарығын диверсификациялау үшін шара қолданатынын айтты.

Ұлттық банк валюта нарығында 125,6 млн доллар сатып, интервенция жүргізді. Доллар 540 теңгеге түсті.

Ұлттық банктің хабарлауынша, шілдеде теңге 4% әлсіреген, осылайша доллар 419 теңгеден 440 теңгеге дейін бір-ақ қымбаттаған.” Валюта нарығындағы өтімділік барынша төмендеп, алыпсатарлық қысымның күшеюіне байланысты” 30 шілдеде Ұлттық банк интервенция жүргізген.

“Интервенцияларды жүргізу алыпсатарлық белсенділікті төмендетуге және нарықта қажетті өтімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік берді” деп жазылған ресми хабарламада.

Ведомствоның хабарлауынша, Қазақстан қор биржасындағы сауда-саттықтың орташа көлемі бір айда 235 млн доллардан 260 млн АҚШ долларына дейін ұлғайған. Жалпы сауда-саттық көлемі 5,7 млрд доллар болған.

Шілдеде Ұлттық қордан 700 млн доллар валюта сатылған. Тамызда бұл көрсеткіш 400-500 млн доллар болады деген жоспар бар.

Kurs.kz мәліметінше, 1 тамызда Алматының айырбастау пунктерінде доллар 542-544, Астанада – 545-547 теңге, Шымкентте 543 теңгеден сатылып жатты.

Бұған дейін Ұлттық банк жетекшісі Тимур Сүлейменов қаржы нарығындағы валюта бағамына сұраныс пен ұсыныс әсер еткен деп түсіндірген.

"Қазір бағамға негізгі қысымды нарық факторлары: бюджет қаражатының белсенді игерілуі, импортты көбірек сатып алу, оған қоса маусымдық дивидендтер төлеу мен туристер сұранысы қалыптастырып отыр. Алыпсатарлар белсенділігін байқамадық – жағдай тұрақты және оны бақылап отырмыз", – деп жазды Сүлейменов Facebook желісінде.

Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының (ҚҚҚ) мамандары теңгенің әлсіреуін макроэкономикалық негіздермен түсіндіру қиын дейді. Сарапшылардың пікірінше, жеке тұлғалар да, нарық ойыншылары да доллар бағасы өсіп кетеді деген болжаммен валюта сатып алуға асықты. Соның нәтижесінде сұраныс ұсыныстан артып, доллар бағамы шарықтап шыға келді деп түсіндіреді олар.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Теңге бағамы түсіп барады, ары қарай не болмақ?

Ресей әскерінің 31 шілдеде Киевке жасаған шабуылынан қаза болғандар 26 адамға жетті деп хабарлады қалалық әскери әкімшілігінің жетекшісі Тимур Ткаченко.

Құтқарушылар бейсенбі күні кешке және жұмаға қараған түні үйінді астынан тағы он мәйітті алып шығарды, арасында екі жасар бала да бар.

Шабуылдан 160-қа жуық адам жарақаттанған. Іздестіру-құтқару жұмысы жалғасып жатыр.

Киевте 1 тамызда қаралы күн жарияланды.

Ресей қорғаныс министрлігі бейсенбі күні бейсенбіге қараған түні "Украинаның әскери аэродромы мен әскери қоймасының инфрақұрылымына зымыран мен дрондармен соққы бергенін" хабарлады. Алайда Киевтегі тұрғын үйлердің қирағаны және бейбіт тұрғындардың қаза болғаны туралы ақпаратқа түсініктеме бермеді.